गेल्या काही दिवसांपासून काश्मीरमध्ये ज्या वेगाने राजकीय घडामोडी घडल्या, त्यावरुन तेथील अस्वस्थता लपून राहिलेली नाहीच. रमझानच्याकाळात शस्त्रसंधीचा दहशतवादी, फुटीरतावाद्यांनी घेतलेला गैरफायदा, जवान औरंगजेबची निर्घृण हत्या, पत्रकार बुखारींवरील हल्ला या सगळ्याघटनांचे मूळ कित्येक वर्षं चर्चिल्या गेलेल्या काश्मीर समस्येतच आहे. काश्मीरमधील समस्यांवर नेहमीच चर्चा रंगतात, पण या समस्येवरीलउपाययोजनांचा म्हणावा तितका गांभीर्‍याने विचार केला जात नाही. तेव्हा, राष्ट्रीय स्वाभिमान आंदोलनाच्या माध्यमातून काश्मीरमधीलसमस्यांचे निराकरण करण्यासाठी सूचविल्या गेलेल्या महत्त्वाच्या उपाययोजनांचा या लेखात केलेला उहापोह...
काश्मीरला ‘भारताचे नंदनवन’ म्हणून ओळखले जाते. काश्मीर हे भारताची अस्मिता आणि भारताचा गौरव. अशा या निसर्गरम्य काश्मीरचीभुलवणारी सुंदरता, काश्मीरचे थंडगार हवामान आणि उत्तुंग हिमालयाच्या भव्यतेची वर्णनं आपण नेहमीच वाचत, ऐकत आणि पाहात असतो. पण,त्याचबरोबरीने भारताच्या स्वातंत्र्यापासून ते आजतागायत आपण काश्मीरच्या मुद्द्यावर दहशतवाद, भ्रष्टाचार, रक्तपात, अपहरण, या व अशाबऱ्याच घटनांचा कायम उहापोह करत आलो आहोत. पण, मुळात काश्मीर समस्या ही भारताच्या पाचवीलाच पुजली आहे, असा बहुतेक भारतीयांचासमज आहे. मात्र, किती सरकारे आली आणि गेली, पण या समस्येवर सामंजस्याच्या मार्गाने अद्यापही तोडगा निघालेला नाही. विविध पक्षांचीशिष्टमंडळे काश्मिरात आली व त्यांनीही आपापल्यापरीने काश्मीरच्या सद्यस्थितीवर, उपाययोजनांवर अहवाल सादर केले. पण, तरीही खोऱ्यातीलपरिस्थिती ‘जैसे थे’का आहे? की, ही चिघळणारी परिस्थिती अशीच ठेवण्यामागे काही गुप्त हेतू आहेत का? असे अनेकविध प्रश्न उभे राहतात.
मुळात काश्मीर प्रश्नाची सुरुवात जरी १९५० च्या दशकात झाली असली तरी, आजघडीला काश्मीरमधील समस्येचे मूळ खऱ्या अर्थाने आपल्याला१९७१ पासून पाहावयास मिळते. १९७१ च्या युद्धात भारताकडून पराजय पत्करावा लागल्यानंतर पाकवर नामुष्की ओढवली व पाकिस्तानने‘थाऊंजड्स कट’हे धोरण स्वीकारले. या धोरणानुसार पाकिस्तानने दहशतवाद्यांचा भारताविरोधात हत्यार म्हणून वापर करावयास सुरुवात केली.भारतात विविध समस्या निर्माण करुन सीमेवर तसेच सीमेअंतर्गत अशांतता पसरवण्याचे काम पाकिस्तान वेळोवेळी करत राहिला. सीमेवर वारंवारशस्त्रसंधीचे उल्लंघन, तर ‘सिमी, ‘इंडियन मुजाहिद्दीन’ यांसारख्या दहशतवादी संस्थांच्या माध्यमातून भारतामध्ये दहशतवादी कारवायांचे मनसुबेराबविले गेले. खरं तर दहशतवाद्यांनी फुटीरतावाद्यांचा मुखवटा चढवून काश्मीरमध्ये कायम संप, हरताळ, बंद पुकारून काश्मीरची अर्थव्यवस्थाखिळखिळी करण्यावर भर दिला. त्यामुळे काश्मिरी युवकांना रोजगाराच्या संधी उपलब्ध झाल्या नाहीत. ते म्हणतात ना, रिकामे हात आणि रिकामेडोके हे नेहमीच घातक ठरते. त्यानुसार काश्मीरमधील बेरोजगारीने हिंसक वळण धारण केले. या फुटीरतावाद्यांना पाकिस्तानच्या गुप्तहेर संघटना‘आयएसआय’ने कोट्यवधींचा अर्थपुरवठा केला. त्यामुळे या बेरोजगारांच्या हाती गैरमार्गाने का होईना, हाती थोडा फार पैसा खेळू लागला. त्यामुळेएकीकडे बेरोजगारी वाढावी म्हणून संप घडवायचे आणि बेरोजगारी वाढली की, त्यांना दहशतवादी कृत्यासाठी वित्तपुरवठा करायचा, असे कुटील धोरणपाकिस्तानने भारताविरुद्ध वापरण्यास सुरुवात केली.
२००७ पूर्वी काश्मिरी लोक त्यांनी घेतलेल्या कर्जाची परतफेड इमानेइतबारे करत होते. मात्र, २००७-२००८ पासून हुरियत नेत्यांनी पाकच्या हुकुमावरूनकाश्मीरमध्ये संप पुकारणे पुन्हा सुरु केले. त्यामुळे काश्मिरातील सर्व व्यवसाय मंदावले, उद्योग ठप्प पडत गेले आणि परिणामी कर्जफेडही मंदावली.काश्मिरातील बेरोजगारीचे विदारक चित्र म्हणजे, जे काश्मिरी तरूण विविध राजकीय पक्षांच्या कार्यक्रमांत त्या-त्या पक्षाचे कार्यकर्ते म्हणून मिरवितातआणि तेच तरूण नंतर दगडफेक करताना दिसतात आणि हेच तरूण सुरक्षा दलांच्या भरतीमध्येही सहभाग नोंदवितात. काश्मीरच्या नागरी समस्याकिती भयंकर आहेत, हे आपल्याला या उदाहरणांवरून लक्षात येते. आपल्याकडे विजेचा ट्रान्सफॉर्मर नादुरूस्त झाला, तर जास्तीत जास्त दुरुस्तीसाठीदोन-तीन दिवसात तो सरकारी कर्मचाऱ्यांमार्फत दुरुस्त होतो. मात्र, काश्मीरमध्ये ट्रान्सफॉर्मर नादुरुस्त झाला तर, त्याच्या दुरुस्तीसाठी तब्बल सहा-सात महिने वेळ लागतो. तोपर्यंत तेथील नागरिक अंधारतच आपले जीवनमान व्यतीत करत असतात. यामुळे काश्मिरींना किती हालअपेष्टा सहनकराव्या लागतात, याची जाणीव आपल्याला होते. याचाच नेमका फायदा पाकिस्तान आणि पाकिस्तान पुरस्कृत दहशतवादी भारताविरोधी उठवतानादिसतात.
काश्मीरमधील प्रत्येक नागरिक हा दहशतवादी आहे, असा काही भारतीयांचा मोठा समज असल्याचे काश्मिरींना वाटते. त्यामुळे आम्ही देखीलभारतीय आहोत, राष्ट्रवादी विचारसरणीचे आहोत, हे सांगताना काश्मिरींचा ऊर अभिमानाने भरून येतो. नुकतेच शहीद झालेले औरंगजेब हे पुँछ-राजौरी सेक्टरमधील सलानी गावचे रहिवासी आणि त्यांनी याच मायभूमीसाठी बलिदान दिले. तसेच मकबुल शेरवानी या काश्मिरी युवकाच्याशौर्यगाथा आपल्याला त्याच्या प्रति नमन करावयास भाग पाडतात. हा युवक मुळचा बारामुल्लाचा. १९४७ मध्ये तो फिरस्तीसाठी म्हणून घराबाहेरपडला व त्याला काही जवानांनी श्रीनगरकडे जाण्याचा मार्ग विचारला. मात्र, ते जवान हे पाकिस्तानचे सैनिक होते. ही गोष्ट लक्षात येताच, शेरवानीनेत्यांना चुकीचा मार्ग दाखविला. त्यामुळे पाकिस्तानी सैनिक तीन दिवस जंगलात भटकत होते. यादरम्यान भारतीय सैन्याने पाक सैन्याचा खातमाकेला. त्याची शिक्षा म्हणून पाकिस्तानने मकबुल शेरवानीस जिवंतपणे खिळ्यांनी झाडाला ठोकून मारले व त्या अत्याचारात त्याचा मृत्यू झाला.याचप्रमाणे भारतासाठी ‘रायझिंग काश्मीर’या वृत्तपत्राचे मुख्य संपादक सुजात बुखारी, सैय्यद मीरकशाह, हाजी जाफर खान, ले. उमर फैय्याज,बिलाल अहमद डार असे अगणित काश्मिरी युवक शहीद झाले आहेत.
या सर्व घटनांचा मागोवा घेण्याचा उद्देश इतकाच की, नेमक्या काश्मीरच्या परिस्थितीची जाणीव आपल्याला व्हावी. केवळ वृत्तपत्रातील बातम्याकिंवा दुरचित्रवाणी संचावरील संभाषणांवरुन आपण काश्मीर समजण्याचा आणि काश्मीरबद्दल मत बनविण्याचा प्रयत्न करत असतो. मात्र,काश्मीरमधील विविध क्षेत्रातील सुमारे ३०० पेक्षा जास्त नागरिकांशी प्रत्यक्ष संवाद साधून हे सत्य ‘राष्ट्रीय स्वाभिमान यात्रा’ या चळवळीतूनमांडण्यात आले. काश्मिरी जनता स्पष्टपणे म्हणते की, “होय, भारत आम्हाला प्रिय आहे. आमचे भविष्य भारतात आहे. आम्हाला शांतता हवी आहे.आम्हाला तुम्ही बंधुभाव द्यावा, हीच आमची अपेक्षा आहे.” काश्मीर व काश्मिरी हे आमचेच आहे, हा भाव आपणही मनी बाळगला, तर आपलीएकजुट दिसेल व पाकच्या नापाक इराद्यांना वेसण घालता येईल. रमजानच्या कालावधीत भारतीय सैन्याने जाहीर केलेली शस्त्रसंधी पाकीदहशतवाद्यांच्या पथ्यावरच पडली. या शस्त्रसंधीचा फायदा घेत एका ठिकाणी त्यांचा तासभरापेक्षा जास्त वावर होता, असेही काश्मीरवासीयांचेम्हणणे आहे. त्यामुळे भारत सरकारने विविध विकास उपक्रमांबरोबरच काश्मीरमधील दहशतवादविरोधी धोरण कायम ठेवावे आणि खोऱ्यात शांतताप्रस्थापित करावी, अशी काश्मीरवासीयांची आशा आहे.
काश्मीर समस्या आणि तिचे उगमस्थान आपल्याला समजले. मात्र, त्यावर उपाय काय, याचा आपण आता विचार करावयास हवा. त्यासाठी विविधक्षेत्रात कार्यरत असणाऱ्या काश्मिरी नागरिकांशी थेट संवाद साधून राष्ट्रीय स्वाभिमानी चळवळीतील कार्यकर्त्यांनी काही उपाययोजना सुचविल्या आहेतव त्याचे सादरीकरण केंद्रीय गृहमंत्री राजनाथ सिंह यांच्या समोर केले आहे. त्याच उपयांवर आपण सगळ्यांनी मिळून कार्य करणे हेच नंदवनाच्याशांततेचे गमक असेल आणि पुन्हा थंड काश्मीर रक्तरंजित न होता, केशराच्या सुगंधात न्हाहून निघेल, तोच आपल्यासारख्या भारतीयांसाठी‘कश्मिरियत’चा दिन ठरेल यात शंका नाही.
नंदनवनाच्या शांततेसाठी सूचविलेले उपाय
काश्मिरींचे संरक्षण, प्रोत्साहन, सन्मान आणि सशक्तीकरण : या अंतर्गत पाकपासून काश्मिरींचे संरक्षण करणे, त्यांच्या नैसर्गिक साधनसंपत्तीचेरक्षण करणे, त्यांच्या जीवनमानास प्रोत्साहन मिळेल अशाप्रकारची धोरणे सरकारने राबविण्यासाठी पुढाकार घ्यावा. सन्मानजनक जीवन आणि त्याजीवनाचे सशक्तीकरण यावर भर असावा.
भारतातील इतर राज्ये व काश्मीर यामध्ये सलोखा वाढावा, यासाठी साहित्यकार, सांस्कृतिक कार्यकर्ते, खेळाडू, तरुण पत्रकार, सामाजिक कार्यकर्तेआणि विद्यार्थी प्रतिनिधी आदींच्या भारतभ्रमणाचे आयोजन करावे. त्याअंतर्गत भारतातील इतर राज्ये आणि काश्मीर यांच्यातील संवाद वाढावा,यासाठी विविध संघटनांच्या सहयोगाने अभ्यासदौऱ्यांच्या आयोजनास प्रोत्साहन द्यावावयास हवे.
काश्मिरी जनतेसोबत भेदभाव न करणे: काश्मिरींची अशी धारणा आहे की, त्यांना भारतातील इतर राज्यात परकीय किंवा दहशतवादी म्हणूनवागणूक दिली जाते. त्यामुळे काश्मिरींसोबत भारतातील इतर राज्यातील नागरिकांनी भेदभाव करू नये, अशी अपेक्षा आहे.
केंद्रपुरस्कृत योजनांची योग्य अंमलबजावणी : सरकारी योजनांचा लाभ काश्मीरमध्ये समाजाच्या शेवटच्या स्थरापर्यंत पोहोचत नाही व त्यात मोठ्याप्रमाणात भ्रष्टाचार होत असल्याने त्या योजनांची अंमलबजवणी करण्यात मोठी समस्या निर्माण होते. सामान्य व्यक्ती सरकारला न्यायपूर्णसंवेदनशील मानेल असे वातावरण आणि व्यवस्था ही आजमितीस काश्मीरची गरज आहे.
सततच्या आंदोलनामुळे व्यावसायिक कर्जावर कर्जमाफी : काश्मिरी जनता सततचे संप, हरताळ, बंद यांनी ग्रासली आहे. त्यामुळे नियमित कर्जफेडकरणाऱ्या काश्मिरींना आता कर्जाचे हफ्ते भरणे शक्य होत नाही. त्यामुळे सरकारने व्यावसायिक कर्जावर कर्जमाफी द्यावी, अशी काश्मीरवासीयांचीमागणी आहे.
गृहमंत्रालयात काश्मीरसाठी नोडल अधिकाऱ्याची नियुक्ती : काश्मीरच्या समस्या सोडविण्याकामी केंद्रात एक नोडल अधिकारी नियुक्त करावा,अशी काश्मिरींची मागणी आहे.
शेतकऱ्यांना हमीभाव आणि सरकारी कृषी उत्पन्न बाजार समित्यांची स्थापना : भारतातील इतर राज्यांप्रमाणे काश्मीरमध्ये कृषी उत्पन्न बाजारसमिती अजूनही अस्तित्वात नाही. ती स्थापन व्हावी ही काश्मिरी शेतकऱ्यांची विशेष मागणी आहे. तसेच काश्मीरमध्ये कोणताही हमीभाव कायदानाही. रिझर्व्ह बँकेच्या धोरणानुसार कोणतेही कर्ज वाटप केले जात नाही. स्थानिक राजकारणी शेतकऱ्यांना योग्य किंमत मिळू देत नाही. या सर्वबाबींवर सरकारने योग्य धोरण ठरवावे. अशी काश्मीरवासीयांची मागणी आहे.
कश्मीर भी हमारा, कश्मिरी भी हमारे...
काश्मिरी जनतेच्या मनात काश्मीर हे भारतभूमीचे अंग जरी असले तरी काश्मिरींची मने ही दुभंगलेली आहेत. दहशतवादी वातावरणाच्या छायेतकाश्मीरमध्ये मोठ्या प्रमाणावर भ्रष्टाचार बोकाळला आहे. सरकारी योजनांचा लाभ काश्मीरमध्ये समाजाच्या शेवटच्या स्थरापर्यंत पोहोचत नाही वत्यातही मोठ्या प्रमाणात भ्रष्टाचार होत असल्याने त्या योजनांची अंमलबजवणी करण्यात मोठी समस्या निर्माण होते. सामान्य व्यक्ती सरकारलान्यायपूर्ण, संवेदनशील मानेल असे वातावरण आणि व्यवस्था ही आजमितीस काश्मीरची मुख्य गरज आहे. केवळ काही विशिष्ट कुटुंबीयांचा पगडा हाकाश्मिरी राजकारणावर राहिला आहे. काश्मीरमधील महाविद्यालयांची स्थितीही दयनीय असून केंद्रशासन पुरस्कृत विविध योजना या कार्यन्वितअसूनही तेथील विद्यार्थी हे सदर योजनांच्या लाभापासून वंचित राहत आहे. त्युमळे ‘कश्मीर भी हमारा, कश्मिरी भी हमारे’ असे आपण भारतीयांनीएकदिलाने ठरवून त्यावर कार्य करण्याची गरज आहे.
अभिमन्यू कोहाड
राष्ट्रीय स्वाभिमान आंदोलनाच्या राष्ट्रीय सुरक्षा
आणि परराष्ट्र संबंधचे राष्ट्रीय संयोजक तथा कार्यक्रम समन्वयक
- प्रवर देशपांडे
No comments:
Post a Comment