कोण होणार पुढचा Dalai Lama? | Hemant Mahajan | Buddhist Religion | India...

पुढील दलाई लामा कोण असतील? कोण निर्णय घेईल?

सध्याचे तिबेटी आध्यात्मिक प्रमुख दलाई लामा यांचे उत्तराधिकारी कोण असतील आणि त्यांची निवड कशी केली जाईल, हे मोठे भू-राजकीय प्रश्न आहेत.

तिबेटी आध्यात्मिक नेते दलाई लामा 6 जुलै रोजी त्यांचा 90 वा वाढदिवस साजरा करत असताना, त्यांच्या उत्तराधिकाराबद्दल अनेक तर्कवितर्क सुरू होते. आता दलाई लामांनी या अटकळांना पूर्णविराम दिला आहे. त्यांनी स्पष्ट केले आहे की, त्यांच्या भविष्यातील पुनर्जन्मास मान्यता देण्याचा एकमेव अधिकार गदेन फोडरंग ट्रस्ट (त्यांच्या पवित्रतेचे कार्यालय) ला आहे.

बुधवारी (2 जुलै रोजी) त्यांनी सांगितले की, त्यांच्या मृत्यूनंतरही 600 वर्षांची ही संस्था चालू राहील आणि या निर्णयाचा त्यांच्या बौद्ध अनुयायांवर खूप खोल परिणाम होईल.

दलाई लामांनी चीनच्या तिबेटी आध्यात्मिक नेत्याच्या उत्तराधिकारावर नियंत्रण मिळवण्याच्या प्रयत्नांना आव्हान देत म्हटले की, त्यांनी 1969 मध्येच घोषित केले होते की दलाई लामा संस्थेचे सातत्य तिबेटी जनता आणि तिबेटी बौद्ध धर्माच्या अनुयायांनी ठरवले पाहिजे.

दलाई लामा म्हणाले, "मी येथे पुनरुच्चार करतो की गदेन फोडरंग ट्रस्टला भविष्यातील पुनर्जन्मास मान्यता देण्याचा एकमेव अधिकार आहे; या प्रकरणात हस्तक्षेप करण्याचा कोणालाही असा कोणताही अधिकार नाही," अशा प्रकारे त्यांनी चीन-समर्थित उत्तराधिकारीच्या कल्पनेला विरोध केला.

गेल्या 14 वर्षांपासून त्यांना निर्वासित तिबेटी समुदायाकडून, हिमालयीन प्रदेशातील बौद्ध धर्माचे अनुयायी, मंगोलिया आणि रशिया तसेच चीनच्या काही भागांतून "दलाई लामा संस्थेने चालू राहावे अशी तळमळीने विनंती" करणारे अनेक आवाहन मिळाले असल्याचे दलाई लामांनी सांगितले.

"विशेषतः, मला तिबेटमधील तिबेटींकडून विविध माध्यमांतून असेच आवाहन करणारे संदेश मिळाले आहेत," ते म्हणाले. हिमाचल प्रदेशातील धर्मशाला येथे, जिथे ते दशकांपासून राहत आहेत, धार्मिक नेत्यांच्या बैठकीच्या सुरुवातीला व्हिडिओमध्ये त्यांनी हे सांगितले. अधिकृत भाषांतरानुसार, "या सर्व विनंत्यांच्या अनुषंगाने, मी पुष्टी करतो की दलाई लामा संस्था चालू राहील," असेही ते म्हणाले.

दलाई लामांच्या उत्तराधिकाराची निवड प्रक्रिया केवळ त्यांच्या अनुयायांसाठीच नव्हे, तर भू-राजकीय विचारांमुळे चीन, भारत आणि अमेरिकेसाठीही अत्यंत महत्त्वाची आहे.

तर, हे उत्तराधिकार कसे घडेल?

सध्याचे दलाई लामा कसे निवडले गेले? तिबेटी मान्यतेनुसार, एका उच्चपदस्थ बौद्ध भिक्षूचा आत्मा मृत्यूनंतर नवीन शरीरात पुनर्जन्म घेतो.

14 वे दलाई लामा, मूळ नाव ल्हामो धोंडुप, यांचा जन्म 6 जुलै 1935 रोजी आता किंगहई प्रांत म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्रदेशातील एका शेतकरी कुटुंबात झाला होता आणि दोन वर्षांच्या वयात त्यांची पुनर्जन्म म्हणून ओळख पटली.

दलाई लामांच्या अधिकृत वेबसाइटवर वर्णन केल्यानुसार, ही निवड तिबेटी सरकारने पाठवलेल्या एका पथकाने केलेल्या अनेक चिन्हांच्या अर्थनिर्णयावर आधारित होती, ज्यात एका वरिष्ठ भिक्षूंना आलेली दृष्टी देखील समाविष्ट होती.

तेव्हा ते लहान मूल 13 व्या दलाई लामांच्या वस्तू ओळखू शकले आणि "हे माझे आहे, हे माझे आहे" असे म्हणाले, तेव्हा त्या पथकाची खात्री पटली.

1940 च्या हिवाळ्यात, ल्हामो धोंडुप यांना ल्हासाच्या पोटला पॅलेसमध्ये - आता तिबेट स्वायत्त प्रदेशात - नेण्यात आले आणि औपचारिकपणे तिबेटी लोकांचे आध्यात्मिक नेते म्हणून त्यांची स्थापना करण्यात आली.

पुढील दलाई लामा कसे निवडले जातील? या वर्षी मार्चमध्ये प्रकाशित झालेल्या 'व्हॉईस फॉर द व्हॉईसलेस' (Voice for the Voiceless) या आपल्या पुस्तकात दलाई लामांनी म्हटले आहे की त्यांचे उत्तराधिकारी चीनबाहेर जन्माला येतील.

माओ त्से-तुंग यांच्या कम्युनिस्ट सरकारविरुद्धच्या अयशस्वी बंडानंतर 1959 पासून ते उत्तर भारतात निर्वासित म्हणून राहत आहेत.

पुस्तकात, त्यांनी त्यांच्या 90 व्या वाढदिवसाजवळ त्यांच्या उत्तराधिकार प्रक्रियेबद्दल अधिक माहिती देण्याची योजना असल्याचा उल्लेख केला होता.

सोमवारी धर्मशाळेत बोलताना ते म्हणाले: "दलाई लामा संस्थेच्या सातत्याबद्दल बोलण्यासाठी काहीतरी एक चौकट (framework) असेल." तथापि, त्यांनी याबद्दल अधिक तपशील दिला नाही.

दलाई लामांसारखीच धर्मशाला येथे स्थित तिबेटी निर्वासित संसदेने म्हटले आहे की, निर्वासित सरकारला कार्य करत राहण्याची परवानगी देण्यासाठी यंत्रणा आहेत आणि गदेन फोडरंग फाउंडेशनचे वरिष्ठ अधिकारी पुढील दलाई लामांना शोधण्याचे आणि त्यांना मान्यता देण्याचे काम करतील.

सध्याच्या दलाई लामांनी 2015 मध्ये स्थापित केलेल्या या फाउंडेशनचा उद्देश त्यांच्या वेबसाइटनुसार, त्यांच्या आध्यात्मिक आणि धार्मिक जबाबदाऱ्यांच्या संदर्भात "दलाई लामांची परंपरा आणि संस्था टिकवून ठेवणे आणि तिला समर्थन देणे" आहे.

दलाई लामांच्या अनेक जवळच्या सहकाऱ्यांकडे या संस्थेमध्ये वरिष्ठ भूमिका आहेत.

चीनची भूमिका काय आहे? बीजिंग दावा करते की दलाई लामांच्या पुनर्जन्माला मान्यता देण्याचा अधिकार त्यांच्या नेतृत्वाला आहे, ज्यासाठी शाही काळातील ऐतिहासिक उदाहरणे दिली जातात. सोन्याच्या कलशातून नावे काढण्याची निवड पद्धत 1793 पासून, किंग राजवटीच्या काळात सुरू झाली.

चिनी अधिकाऱ्यांनी वारंवार आग्रह धरला आहे की पुनर्जन्म देशांतर्गत कायदेशीर प्रक्रियेचे पालन केले पाहिजे, ज्यासाठी सोन्याचा कलश वापरणे आणि पुनर्जन्म चीनच्या हद्दीतच होणे आवश्यक आहे.

तथापि, अनेक तिबेटी चीनच्या हस्तक्षेपाला त्यांच्या धार्मिक समुदायावर नियंत्रण मिळवण्याचा एक धोरणात्मक प्रयत्न मानतात.

दलाई लामांनी म्हटले आहे की, धर्मावर विश्वास नसलेल्या चिनी कम्युनिस्टांनी "लामांच्या पुनर्जन्माच्या पद्धतीत, दलाई लामांच्या बाबतीत तर सोडाच, ढवळाढवळ करणे अयोग्य आहे."

त्यांच्या पुस्तकात, त्यांनी तिबेटींना "चीनमधील लोकांसह, कोणाकडूनही राजकीय फायद्यांसाठी निवडलेल्या उमेदवाराला" स्वीकारू नये असे आवाहन केले आहे, असे त्यांनी चीनच्या अधिकृत नावाने उल्लेख केला आहे.

चिनी सरकार दलाई लामांना, ज्यांना 1989 मध्ये तिबेटी चळवळ टिकवून ठेवल्याबद्दल नोबेल शांतता पुरस्कार मिळाला होता, त्यांना "फुटीरतावादी" मानते. चीनमध्ये त्यांची प्रतिमा सार्वजनिकपणे प्रदर्शित करणे किंवा आदर व्यक्त करणे कठोरपणे निषिद्ध आहे.

मार्चमध्ये, चीनच्या परराष्ट्र मंत्रालयाच्या प्रवक्त्याने दलाई लामांचा उल्लेख "राजकीय निर्वासित" म्हणून केला होता, ज्यांना "तिबेटी लोकांचे प्रतिनिधित्व करण्याचा कोणताही अधिकार नाही."

चीन तिबेटी हक्कांचे दमन केल्याच्या आरोपांना नाकारतो, त्याऐवजी त्यांचा दावा आहे की त्यांच्या शासनाने दासप्रथा रद्द केली आणि ज्याला ते पूर्वी अविकसित प्रदेश म्हणून वर्णन करतात, तिथे विकास घडवून आणला.