चीनमध्ये सत्तासंघर्ष: जिनपिंग यांच्या अनुपस्थितीमागील रहस्य

 

ब्राझीलमध्ये नुकत्याच झालेल्या ब्रिक्स परिषदेत चीनचे अध्यक्ष शी जिनपिंग यांच्या अनुपस्थितीने जागतिक वर्तुळात अनेक तर्कवितर्क सुरू झाले आहेत. गेल्या दशकभरात जिनपिंग यांनी ब्रिक्स परिषदेला कधीही दांडी मारली नव्हती. त्यामुळे यंदा त्यांच्याऐवजी पंतप्रधान ली कियांग यांच्या उपस्थितीने चीनमध्ये नक्की काय चालले आहे, हा प्रश्न जागतिक चर्चेच्या केंद्रस्थानी आला आहे. यामागे दोन प्रमुख शक्यता वर्तवण्यात येत आहेत. काही वृत्तसंस्थांच्या मते, जिनपिंग सत्तेचे हस्तांतरण करण्याच्या तयारीत आहेत, तर अंतर्गत सूत्रांनुसार, त्यांना सत्तेपासून पद्धतशीरपणे दूर करण्यासाठी 'पॉलिट ब्युरो'मध्ये हालचालींना वेग आला आहे. मात्र, चीनच्या अभेद्य भिंतीआड नेमके काय शिजत आहे, याची नेमकी माहिती अद्याप कोणालाही नाही. त्यामुळे दोन्ही शक्यतांचा विचार करणे महत्त्वाचे ठरते.

जिनपिंग यांच्या निवृत्तीची चर्चा

शी जिनपिंग गेल्या १३ वर्षांपासून चीनच्या अध्यक्षपदावर कायम आहेत. त्यांनी आजीवन अध्यक्षपदी राहण्याची सोयही करून ठेवली आहे. परंतु, आता अचानक त्यांच्या निवृत्तीच्या चर्चांना उधाण आले आहे. ३० जून रोजी झालेल्या एका बैठकीत जिनपिंग यांनी २४ सदस्यीय 'पॉलिट ब्युरो'मधील सदस्यांशी अधिकार, जबाबदाऱ्या आणि सत्तावाटपाच्या सूत्राबाबत चर्चा केल्याचे समजते. 'कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ चायना' (सीपीसी) चे नियमन आणि सदस्यांच्या जबाबदाऱ्या निश्चित करण्यासंबंधी यावेळी चर्चा झाली. यावरून निवृत्तीच्या तयारीत असलेले जिनपिंग सत्तेचे सुरळीत हस्तांतरण व्हावे आणि त्यांच्या पश्चात ही व्यवस्था कोलमडू नये, यासाठी प्रयत्नशील असल्याचा अंदाज वर्तवण्यात येत आहे. माओनंतर जिनपिंग यांनी 'सीसीपी'वर एकछत्री अंमल प्रस्थापित करत हुकूमशाही यशस्वीपणे राबवली होती. 'सीसीपी-पॉलिट ब्युरो', सरकारी व्यवस्था आणि चिनी लष्कर या तिन्ही प्रमुख यंत्रणांवर जिनपिंग यांचे एकहाती वर्चस्व होते. त्यांनी आपल्या मर्जीतील अधिकाऱ्यांच्या महत्त्वाच्या जागांवर नेमणुका केल्या होत्या, ज्यामुळे त्यांची पकड अधिकच मजबूत झाली होती. मग आता अचानक असे काय घडले की जिनपिंग निवृत्तीच्या मार्गावर वळले असावेत? काही चिनी विश्लेषकांच्या मते, जिनपिंग निवृत्ती पत्करणार नसून, दैनंदिन कामकाजातून स्वतःला थोडे मोकळे करून, अन्य मोठ्या उद्दिष्टांवर लक्ष केंद्रित करण्यासाठी त्यांनी आपले हात मोकळे केले आहेत.

जिनपिंग यांच्या विरोधात अंतर्गत गटबाजी?

याउलट, 'सीसीपी'मध्ये सर्व काही आलबेल नसून, जिनपिंग यांच्या विचारधारेतील ताठरपणा आणि आंतरराष्ट्रीय पातळीवरील अतिहस्तक्षेपामुळे 'सीसीपी'मध्ये नाराजी आहे. यापूर्वी जिनपिंग यांनी भ्रष्टाचार निर्मूलन मोहीम राबवून अनेक सरकारी मंत्री आणि लष्करातील उच्चपदस्थांना बाहेरचा रस्ता दाखवला होता. आर्थिक पातळीवरही चीनमध्ये समस्या आहेत. गडगडलेले रिअल इस्टेट क्षेत्र, वाढती महागाई आणि अमेरिकेशी व्यापारयुद्धातून ताणले गेलेले संबंध यांसाठी जिनपिंग यांची एककल्ली धोरणेच जबाबदार असल्याचा ठपका ठेवण्यात आला आहे. त्यामुळे या आर्थिक संकटातून चीनला बाहेर काढू शकेल, अशा सर्वसमावेशक नेत्याची गरज 'सीसीपी'ला वाटत आहे.

याचदरम्यान, चीनचे माजी राष्ट्राध्यक्ष हू जिंताओ यांच्या 'पॉलिट ब्युरो'मधील समर्थकांनीही दबक्या आवाजात जिनपिंग यांच्या एकाधिकारशाहीला आव्हान देण्यास सुरुवात केली आहे. तसेच, चीनच्या 'पिपल्स लिबरेशन आर्मी' (पीएलए) चे उपप्रमुख जनरल झांग युक्सिया, जे एकेकाळी जिनपिंग यांचे निकटवर्तीय मानले जात होते, त्यांच्या हातात आता लष्करी शक्ती एकवटली आहे. यामुळे 'सीसीपी'ची चिंता वाढली आहे. एकीकडे आर्थिक प्रगती आणि त्याचबरोबर लष्करी सामर्थ्य, असे चीनचे दुहेरी सशक्तीकरण व्हावे, यासाठी 'सीसीपी' प्रयत्नशील दिसते. म्हणूनच विद्यमान पंतप्रधान ली कियांग किंवा माजी उपाध्यक्ष असलेले वांग यी यांच्याकडे जिनपिंग यांचे उत्तराधिकारी म्हणून पाहिले जात आहे. त्यामुळे ही जिनपिंग यांचीच नवीन खेळी आहे की जिनपिंग यांचाच 'खेला' होतोय