मिग 21 विमानाची निवृत्ती हवाई दल इतिहासामधील एका ऐतिहासिक परवाचा अस्त

मिग-21 निवृत्तीचे विश्लेषण: भारताच्या हवाई ताकदीतील ऐतिहासिक पर्वाचा अस्त
1. मिग-21: भारतीय हवाई दलाचा पहिला वायुवेगी स्वप्नपूर्तीचा क्षण
1962 मध्ये मिग-21 ने भारताच्या लढाऊ क्षमतेत आमूलाग्र बदल घडवून आणला. तत्कालीन शीतयुद्धाच्या पार्श्वभूमीवर, सोव्हिएत युनियनकडून भारताने ही विमाने खरेदी केली आणि पुढे लायसन्स उत्पादनाच्या माध्यमातून भारतातच मोठ्या प्रमाणावर त्यांची निर्मिती झाली. मिग-21 हे भारताचे पहिले सुपरसोनिक (वायुवेगी) लढाऊ विमान होते, ज्यामुळे भारतीय हवाई दलाने वेग आणि उंची यामध्ये नव्याने उंच भरारी घेतली.
2. मिग-21 चे युद्ध कौशल्य आणि सामर्थ्य
1971 चे भारत-पाक युद्ध: मिग-21 ने पाकिस्तानचे अनेक F-104 Starfighter विमाने पाडली, वायुदलाच्या विजयात मोठा वाटा उचलला.
1999 चे कारगिल युद्ध: मिग-21 ने सामरिक पाठबळ पुरवले, टोही मोहीमाही पार पाडल्या.द्रुत गती आणि चपळता: हवाई लढतीत अत्यंत उपयोगी, कमी वेळात टार्गेटवर झेप घेण्याची क्षमता.
3. बदनामीची किनार: अपघातांची मालिका
मिग-21 ची दीर्घ सेवा उज्ज्वल असली तरी, त्याला "फ्लाइंग कॉफिन" किंवा "विधवांची निर्माता" असे उपहासवाचक विशेषणे लागली, त्यामागे कारण होते वारंवार होणारे अपघात.
सांख्यिकीय वास्तव: 400 हून अधिक अपघात; 200 पेक्षा अधिक वैमानिक मृत्युमुखी.
कारणे: तांत्रिक जुनी झालेली रचना, ट्रेनिंग फ्लाइटमध्ये वापरामुळे जोखीम वाढली, आणि देखभाल व्यवस्थेतील काही त्रुटी.
जगणाऱ्या विमाने: गेल्या काही वर्षांमध्ये मिग-21 बायसन प्रकारातून काही सुधारणा करण्यात आल्या, पण ते अपुरे ठरले.
4. सेवानिवृत्तीचे कारण आणि योग्य वेळ
भारतीय हवाई दलाने मिग-21 ची जागा घेत नवीन पिढीतील लढाऊ विमाने (जसे तेजस, राफाल, सुखोई-30 MKI) यांच्याकडे आपली भर दिली आहे. मिग-21 यंत्रणेचा थकवा, अपग्रेडची मर्यादा आणि नव्या तंत्रज्ञानाच्या गरजा यामुळे मिग-21 ची निवृत्ती ही अपरिहार्य होती.
5. वारसा आणि स्मरण
इतिहासाचा अभिमान: मिग-21 हे भारताच्या आत्मनिर्भरतेच्या आणि हवाई सामर्थ्याच्या वाटचालीतील एक ऐतिहासिक टप्पा राहील.

प्रेरणास्थान: अनेक पायलट्सच्या प्रशिक्षणाचा पाया मिग-21 वर रचला गेला.

सांस्कृतिक ठसा: चित्रपट, सैनिकी साहित्य, शौर्य पुरस्कार यामध्ये मिग-21 चे स्थान अढळ आहे.

निष्कर्ष:
मिग-21 चे निवृत्त होणे हे केवळ तांत्रिक फेरबदल नसून एक संपूर्ण युगाच्या समाप्तीचे चिन्ह आहे. या लढाऊ विमानाने भारताच्या हवाई संरक्षणात आपले अढळ स्थान निर्माण केले. बदलत्या काळानुसार नव्या तंत्रज्ञानाची गरज ओळखून योग्य वेळी ही निवृत्ती होत आहे. मिग-21 बदनाम नव्हे, तर एक शूर योद्धा आहे, ज्याने देशाच्या सुरक्षेसाठी आपली सेवा अर्पण केली – अंतिम श्वासापर्यंत.