हॉर्मुझ खाडी संकटाच्या पार्श्वभूमीवर भारताची ऊर्जा सुरक्षितता:

 

१. हॉर्मुझ खाडी बंद होण्याचा जागतिक ऊर्जा बाजारावर परिणाम

हॉर्मुझ खाडी ही जागतिक तेल व्यापाराच्या सुमारे २०% आणि एलएनजी पुरवठ्याच्या मोठ्या प्रमाणासाठी महत्त्वाची वाट आहे. येथे होणारी कोणतीही अडचण कच्च्या तेलाच्या किंमती, विमा प्रीमियम आणि शिपिंग वेळांवर तात्काळ आणि तीव्र परिणाम घडवते. भूतकाळातील तणावामुळे ब्रेंट व डब्ल्यूटीआय क्रूडच्या किंमती झपाट्याने वाढल्याचे दिसून आले आहे.

जपान, दक्षिण कोरिया, युरोपातील काही देश यांसारख्या हॉर्मुझवर अवलंबून असलेल्या देशांना प्रचंड पुरवठा धक्का व आयात खर्च वाढ होण्याचा धोका आहे.

---

२. भारताची खासियत: वैविध्यपूर्ण तेल आयात टोपली (Diversified Oil Basket)

भारतात गेल्या काही वर्षांत कच्च्या तेलाच्या आयात स्रोतांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वैविध्य आणले आहे:

• रशिया: युक्रेन युद्धानंतर भारताने सवलतीच्या दरात रशियन उरल्स क्रूडचे सर्वाधिक आयात करणारे देश म्हणून स्थान मिळवले. आता भारताच्या ३५% पेक्षा अधिक तेल आयात रशियातून होते, जी हॉर्मुझवर अवलंबून नाही.
• अमेरिका: भारताने अटलांटिक मार्गे येणाऱ्या कच्च्या तेल व एलएनजीची आयात वाढवली आहे, जो हॉर्मुझ खाडीपासून वेगळा आहे.
• आफ्रिकन देश (नायजेरिया, अंगोला): येथेही भारत मोठ्या प्रमाणात तेल घेत असल्याने भौगोलिक वैविध्य वाढले आहे.
• लॅटिन अमेरिका (ब्राझील, गायाना): नवीन करारांमुळे भारताच्या ऊर्जा आयात स्रोतांत आणखी वैविध्य आले आहे.
• मध्य पूर्व (यूएई, सौदी अरेबिया, इराक): इथून येणाऱ्या काही पुरवठ्याचा मार्ग लाल समुद्र व सुएझ कालव्यातून वळवता येईल.

---

३. रणनीतिक पेट्रोलियम साठे (Strategic Petroleum Reserves - SPR)

भारताकडे सध्या ५.३ दशलक्ष टन (सुमारे ३९ दशलक्ष बॅरल) इतकी संरक्षित पेट्रोलियम साठवण क्षमता आहे, जी ९–१० दिवसांच्या मागणीसाठी पुरेशी आहे. सार्वजनिक क्षेत्रातील कंपन्यांकडील साठा धरून ही क्षमता ३०–३५ दिवसांपर्यंत जाऊ शकते.

याशिवाय ही क्षमता वाढवण्याचे काम सुरू असून त्यामुळे भारत भविष्यातील धोक्यांपासून अधिक सुरक्षित राहील.

---

४. ऊर्जा धोरण व दीर्घकालीन करार

• भारताने रशिया, यूएईसारख्या देशांशी दीर्घकालीन करार केले आहेत, ज्यामुळे जागतिक किंमत वाढ झाल्यास भारताला झटका बसणार नाही.
• रशियासोबत INR-RUB व्यवहाराची लवचिकता असल्याने डॉलरवरील अवलंबित्व कमी झाले आहे.

---

५. देशांतर्गत रिफायनिंग व पर्यायी इंधनांची वाढ

• भारताचे रिफायनिंग उत्पादन जगातील पाच सर्वात मोठ्यांमध्ये आहे. भारत कच्च्या तेलाची आयात करतो, परंतु परिष्कृत इंधन नाही.
• जैवइंधन (इथेनॉल मिश्रण, बायोडिझेल), हरित हायड्रोजन व सौर/वाऱ्याच्या ऊर्जेमध्ये मोठी प्रगती होत आहे.

---

६. धोके व मर्यादा

• किंमत धक्का: पुरवठा सुनिश्चित असला तरी जागतिक दरवाढीचा भारताच्या आयात खर्चावर परिणाम होईल.
• विमा व वाहतूक खर्च: रशिया, अमेरिका, आफ्रिकेतून येणाऱ्या तेलाची वाहतूक अधिक महाग होईल.
• एलएनजी अवलंबित्व: कतारकडून येणाऱ्या एलएनजीमध्ये अडथळा येऊ शकतो, परंतु अमेरिका व ऑस्ट्रेलिया यांच्याकडून पर्याय मिळू शकतो.

---

७. राजनैतिक व भू-राजकीय ताकद

• भारताची बहु-धुरी धोरण (multi-alignment) ही मोठी ताकद आहे. अमेरिका, रशिया, आफ्रिका, गल्फ यांच्याशी घनिष्ठ संबंध असल्याने संकटकाळात अनेक स्रोत उपलब्ध राहतील.

---

निष्कर्ष:

हॉर्मुझ खाडी बंद झाल्यास जगभर कच्च्या तेलाच्या बाजारात गोंधळ उडेल, मात्र भारताची वैविध्यपूर्ण आयात, गहाळ साठे, मजबूत राजनैतिक संबंध व पर्यायी ऊर्जा प्रकल्पांमुळे भारताकडे इतर विकसनशील देशांच्या तुलनेत मोठे संरक्षक कवच आहे.

किंमतीचे काही परिणाम जाणवतील, पण कच्च्या तेलाचा पुरवठा मोडणार नाही. त्यामुळे भारताची ऊर्जा सुरक्षितता आणि किंमत स्थिरता इतरांपेक्षा चांगली राहण्याची शक्यता आहे.

 

पहेलगाम हल्ल्याप्रकरणी NIAची मोठी कारवाई

दहशतवाद्यांना आश्रय देणाऱ्या दोघांना अटक

परवेझ जोथर, बशीर जोथर या दोघांना अटक

दोघेही लष्कर-ए-तोयबाचे सदस्य असल्याची माहित