लडाखमधील रस्ते विकासाचे बहुआयामी फायदे

https://www.mahamtb.com//authors/hemant_mahajaan.html 

भारतीय लष्करप्रमुख जनरल उपेंद्र द्विवेदी यांनी कारगिल विजय दिवसाच्या दिवशी कारगिलच्या द्रासमध्ये  26 जुलैला ‘रूद्र’ नावाच्या नवीन ऑल-आर्म्स ब्रिगेड्स तैनात केल्याची घोषणा केली.

ही ब्रिगेड लष्कराच्या आधुनिकीकरण आणि एकत्रित युद्धतंत्राच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. ‘रुद्र ब्रिगेड’मध्ये इन्फन्ट्री, आर्टिलरी, एअर डिफेन्स, ड्रोन युनिट्स यांचा समावेश असून विविध प्रकारच्या लढाऊ क्षमतांना एकत्र आणण्यात आले आहे. ही ब्रिगेड सीमावर्ती भागांतील धोके ओळखून, पाकिस्तान आणि चीनच्या कारवायांना रोखण्यास सक्षम असेल.

प्रत्येक इन्फन्ट्री बटालियनमध्ये स्वतंत्र ड्रोन प्लाटून असतील, जे अत्याधुनिक पद्धतीने गुप्त माहिती मिळवण्यासाठी उपयुक्त ठरणार आहेत. आर्टिलरी युनिट्समध्ये ‘दिव्यास्त्र बॅटरी’ आणि ‘लोइटर म्युनिशन बॅटरी’च्या माध्यमातून लक्ष्यभेदक क्षमतांमध्ये मोठी वाढ झाली आहे. स्वदेशी क्षेपणास्त्र प्रणालींनी सुसज्ज अशी एअर डिफेन्स युनिट्स शत्रूच्या हवाई हल्ल्यांना त्वरित प्रत्युत्तर देऊ शकतात. जनरल उपेंद्र द्विवेदीनी सांगितले की, भारतीय लष्कर भविष्यातील युद्धासाठी सज्ज आणि आधुनिक बनवण्यासाठी एकत्रित ब्रिगेड्स तयार करत आहे तसेच विशेष बलांचे बळ वाढवत आहे.

कारगिल आणि लडाखमधील बदलती परिस्थिती

कारगिल आणि लडाख हा भारतासाठी सामरिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचा प्रदेश आहे, कारण तो पाकिस्तान आणि चीन या दोन्ही देशांच्या सीमेला लागून आहे. या भागात जगातील सर्वात उंच युद्धभूमी असलेले सियाचीन ग्लेशियर देखील आहे, जे याचे महत्त्व आणखी वाढवते.

पूर्वीच्या अडचणी:

या भागातील दुर्गम भूभाग आणि चीनकडून असलेल्या धोक्यामुळे, येथे रस्तेबांधणी नेहमीच एक आव्हान राहिले आहे. यामुळे भारतीय सैन्याला मोठ्या अडचणींचा सामना करावा लागला. चीनने आपल्या सीमेपर्यंत उत्तम रस्ते बांधले होते, तर कारगिल आणि लेह-लडाखमध्ये आपले रस्ते खूपच कमी होते. याचा थेट परिणाम आपल्या सैन्याच्या युद्ध क्षमतेवर होत असे. अपुऱ्या रस्त्यांमुळे सैन्याला लवकर पोहोचणे आणि सामग्रीची वाहतूक करणे कठीण जात असे, ज्यामुळे त्यांची लढण्याची क्षमता मर्यादित होती.

आताची परिस्थिती:

परंतु, आता परिस्थितीत मोठे बदल झाले आहेत. भारत सरकारने या भागाचे सामरिक महत्त्व ओळखून, कारगिल आणि लडाखमध्ये रस्तेबांधणीला प्रचंड वेग दिला आहे. युद्धपातळीवर नवीन रस्ते बांधले जात आहेत, ज्यामुळे भारतीय सैन्याची या भागात पोहोचण्याची आणि त्यांची क्षमता वाढवण्याची सोय झाली आहे. हे बदल केवळ सैन्यासाठीच नाही, तर या भागाच्या विकासासाठी आणि स्थानिक लोकांसाठीही महत्त्वाचे ठरतील.

या बदलांमुळे भारताची सीमा सुरक्षा अधिक मजबूत होईल आणि कोणत्याही परिस्थितीत सैन्याला त्वरीत प्रतिसाद देणे शक्य होईल.

लडाख, एक दुर्गम आणि सामरिकदृष्ट्या महत्त्वाचा केंद्रशासित प्रदेश, गेल्या काही वर्षांपासून पायाभूत सुविधा विकासच्या अभूतपूर्व टप्प्यातून जात आहे. विशेषतः रस्ते कनेक्टिव्हिटीमध्ये झालेल्या लक्षणीय सुधारणांमुळे या प्रदेशाची दुर्गमता कमी झाली आहे.

लडाखमधील रस्ते विकास

लडाखमधील रस्ते विकासाचा इतिहास केवळ नागरी विकासापुरता मर्यादित नसून, तो भारताच्या भू-राजकीय आणि सामरिक गरजांशी घट्ट जोडलेला आहे. विशेषतः चीनच्या सीमावर्ती पायाभूत सुविधांच्या बांधकामाला प्रत्युत्तर म्हणून या प्रदेशातील रस्ते विकासाला गती मिळाली आहे.

राष्ट्रीय महामार्ग

राष्ट्रीय महामार्ग ३ (NH 3): हा ५५६ किमी लांबीचा महामार्ग पंजाबमधील अटारीपासून सुरू होऊन लडाखमधील लेह येथे संपतो, ज्यापैकी सुमारे १७० किमी लांबीचा भाग लडाखमधून जातो. हा महामार्ग रोहतांग ट्रॅव्हर्स, नकी ला, लाचुलुंग ला, बरलाचा ला आणि तागलांग ला यांसारख्या नेत्रदीपक पर्वतीय खिंडीतून जातो. हा महामार्ग सीमावर्ती भागांशी जोडणी साधतो, भारतिय सैन्याला या भागात सहज प्रवेश मिळवण्यास मदत करतो आणि विविध भागांच्या विकासाला चालना देतो.  

राष्ट्रीय महामार्ग १ (NH 1): सुमारे ५३४ किमी लांबीचा हा महामार्ग श्रीनगरला लेहसोबत जोडतो. हा महामार्ग हिमालयातील दुर्गम भागातून आणि भारत-पाकिस्तान नियंत्रणरेषेच्या जवळून धावतो, ज्यामुळे त्याचे सामरिक महत्त्व अनमोल आहे. बारामुल्ला, सोनमर्ग, झोजीला, द्रास, कारगिल आणि लेह ही प्रमुख शहरे या महामार्गावर आहेत. राष्ट्रीय महामार्ग केवळ वाहतुकीचे मार्ग नाहीत, तर ते आर्थिक, सामाजिक आणि सामरिक एकीकरणाचे साधन आहेत. या महामार्गांची दुहेरी भूमिका (नागरी आणि लष्करी) लडाखमधील रस्ते विकासाचे एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य आहे.  

बॉर्डर रोड ऑर्गनायझेशन (BRO) चे योगदान: BRO ने लडाखमध्ये पायाभूत सुविधांच्या विकासात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. त्यांनी १९,००० फुटांपेक्षा जास्त उंचीवर उमलिंग-ला खिंडीवर जगातील सर्वात उंच मोटारीयोग्य रस्ता बांधून जागतिक विक्रम केला आहे.

भारत-चीन सीमेवर १,२५० किलोमीटरपेक्षा जास्त रस्त्यांचे बांधकाम BRO ने केले आहे. फेज-१ मधील १२ पैकी ११ रस्ते पूर्ण झाले आहेत आणि फेज-२ मधील ४ पैकी १ रस्ता पूर्ण झाला आहे. प्रोजेक्ट हिमांक आणि विजयक अंतर्गत लडाखमध्ये १६ महत्त्वाचे प्रकल्प (८ रस्ते, ६ पूल) पूर्ण झाले आहेत, ज्यांची किंमत सुमारे ₹९४७.४३ कोटी आहे. BRO ला कठीण भूभाग, मर्यादित कामाचा हंगाम, बांधकाम साहित्याची उपलब्धता आणि मनुष्यबळाची कमतरता यांसारख्या अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागतो. आव्हानांना तोंड देत केलेली ही प्रगती स्थानिक अर्थव्यवस्थेलाही  चालना देते.  

प्रमुख बोगदे आणि कनेक्टिव्हिटी प्रकल्प:

अटल बोगदा: ऑक्टोबर २०२० मध्ये रोहतांग खिंडीत अटल बोगदा सुरू झाल्यामुळे हिवाळ्यातही लडाखचा संपर्क कायम राहिला, ज्यामुळे वर्षभर पर्यटकांना लडाखला भेट देणे शक्य झाले.  

झोजिला बोगदा: १४.१५ किमी लांबीचा हा बोगदा श्रीनगर आणि लेह (लडाख पठार) दरम्यान राष्ट्रीय महामार्ग १ वरील द्रास आणि कारगिल मार्गे सर्व-हवामान कनेक्टिव्हिटी प्रदान करेल. हा आशियातील सर्वात लांब द्वि-दिशात्मक बोगदा असेल आणि प्रवासाचा कालावधी तीन तासांपेक्षा जास्त वरून केवळ १५ मिनिटांपर्यंत कमी करेल. लडाखची पाकिस्तान आणि चीनशी सीमा आहे आणि वर्षातून सुमारे सहा महिने हवाई पुरवठ्यावर अवलंबून असते.  

शिंकुला बोगदा: १५,८०० फूट उंचीवर असलेला हा जगातील सर्वात उंच बोगदा असेल. ४.१ किमी लांबीचा हा ट्विन-ट्यूब बोगदा ऑगस्ट २०२८ पर्यंत पूर्ण होण्याची अपेक्षा आहे. यामुळे मनाली-लेह अंतर ६० किमीने कमी होईल आणि झंस्कर खोऱ्याला वर्षभर कनेक्टिव्हिटी मिळेल, ज्यामुळे लष्करी हालचाली आणि पर्यटन दोन्हीसाठी फायदा होईल. बोगद्यांचे बांधकाम लडाखमधील कनेक्टिव्हिटीमध्ये एक मूलभूत बदल घडवून आणत आहे, ज्यामुळे या प्रदेशाची दुर्गमता कमी होत आहे आणि वर्षभर प्रवेश सुनिश्चित होत आहे.  

लडाखमधील विकासाचे बहुआयामी फायदे

लडाखमध्ये रस्ते बांधणीमुळे भारतीय लष्कराची युद्धक्षमता लक्षणीयरीत्या वाढली आहे, त्याचबरोबर स्थानिक रहिवाशांसाठीही दळणवळणाची सोय झाली आहे. या भागातील पायाभूत सुविधांच्या विकासासाठी सरकारने मोठ्या प्रमाणावर निधी खर्च केला आहे. या गुंतवणुकीचा पुरेपूर फायदा घेण्यासाठी, सरकारने लडाखमधील नैसर्गिक सौंदर्याचा उपयोग करून पर्यटनाला चालना देण्याचा एक महत्त्वाचा निर्णय घेतला.

पर्यटन वाढीमुळे अर्थव्यवस्थेला चालना

पर्यटनाला प्रोत्साहन देण्यासाठी सरकारने लडाखमधील अनेक दुर्गम जागा पर्यटकांसाठी खुल्या केल्या आहेत. यामुळे या भागातील पर्यटन मोठ्या प्रमाणावर वाढले आहे. याचा परिणाम म्हणून, सरकारने बांधलेल्या रस्त्यांचा फायदा केवळ लष्कर आणि स्थानिक लोकांसाठीच नव्हे, तर पर्यटकांसाठीही होत आहे, ज्यामुळे लडाखची अर्थव्यवस्था वेगाने प्रगती करत आहे.

१९७४ मध्ये केवळ ५२७ पर्यटक आकर्षित करणाऱ्या लडाखमध्ये आता वर्षाकाठी पाच लाखांहून अधिक पर्यटक येत आहेत.

सामरिक महत्त्व आणि संदेश

या आर्थिक आणि सामाजिक लाभांव्यतिरिक्त, या पर्यटन वाढीला एक महत्त्वाचा सामरिक पैलू देखील आहे. सीमेवर तैनात असलेल्या चिनी सैनिकांना हे स्पष्टपणे दिसत आहे की त्यांच्या बाजूला सीमेवर पर्यटनासाठी कोणीही नागरिक येत नाही, तर भारतीय नागरिक मात्र गलवान, चुशुल आणि  सीमेवरील या भागांमध्येही पर्यटनाचा आनंद घेत आहेत. यामुळे चिनी सैनिकांना एक स्पष्ट संदेश मिळतो की भारतीय नागरिकांना त्यांच्या देशाच्या सीमेपर्यंत मुक्तपणे फिरण्याचे स्वातंत्र्य आहे. हे भारताच्या सार्वभौमत्वाचे आणि नागरिकांच्या स्वातंत्र्याचे एक प्रतीक आहे.