ईशान्य भारताचा रक्षक: महापराक्रमी लचित बरफुकन

https://www.saamana.com/article-by-brigadier-hemant-mahajan-0n-lachit-borphukan/ 

ईशान्य भारताचा रक्षक: महापराक्रमी लचित बरफुकन

जेव्हा नागरिक पुस्तके वाचतात,  त्यावेळेला देश प्रगती करतो

१८ डिसेंबरला पुणे येथील पुस्तक महोत्सवात अरुण करमरकर यांच्या 'लचित बरफुकन ' या पुस्तकाचे प्रकाशन झाले. त्यावेळी मला मुख्य पाहुणे म्हणून आमंत्रित करण्यात आले होते. डिसेंबर महिन्यात लचित बरफुकन यांची जन्मशताब्दी साजरी होत असल्याने, या पुस्तकात ईशान्य भारताचे शिवाजी महाराज म्हणून ओळखले जाणार्‍या लचित फुर्को यांच्या युद्धकला आणि लढलेल्या प्रमुख लढायांचे सखोल विश्लेषण केले आहे.

प्रस्तावना

भारताच्या इतिहासात अनेक शूरवीरांनी परकीय आक्रमकांपासून मातृभूमीचे रक्षण केले. छत्रपती शिवाजी महाराज, महाराणा प्रताप यांच्याप्रमाणेच ईशान्य भारतात मुघलांच्या आक्रमक विस्तारवादाला ज्याने रोखून धरले, ते नाव म्हणजे लचित बरफुकन. मुघल सम्राट औरंगजेबाच्या अवाढव्य सैन्याला ब्रह्मपुत्रा नदीच्या लाटांवर पराभूत करून आसामचे स्वातंत्र्य अबाधित राखणाऱ्या या सेनापतीचा इतिहास अंगावर रोमांच उभा करणारा आहे.

आसामचे सुपुत्र आणि अहोम साम्राज्याचे सेनापती लचित बरफुकन हे भारतीय इतिहासातील अशा महान नायकांपैकी एक आहेत, ज्यांच्या शौर्यापुढे बलाढ्य मुघल सत्तेलाही नतमस्तक व्हावे लागले. १६७१ ची 'सराईघाटची लढाई' ही केवळ दोन सैन्यांमधील युद्ध नव्हते, तर ते आसामचे स्वातंत्र्य आणि अस्मिता टिकवण्यासाठी दिलेला एक अभूतपूर्व लढा होता.

 

ऐतिहासिक पार्श्वभूमी आणि मुघलांचे आक्रमण

१७ व्या शतकात मुघल सम्राट औरंगजेब संपूर्ण भारत आपल्या अंमलाखाली आणण्याचा प्रयत्न करत होता. आसामचे अहोम साम्राज्य हे मुघलांच्या डोळ्यातील सल बनले होते. १६६३ मध्ये मुघल सेनापती मीर जुमला याने अहोमांवर विजय मिळवून काही प्रदेश आणि खंडणी लादली होती. हा अपमान अहोम राजा चक्रध्वज सिंह यांना सहन झाला नाही. त्यांनी आपला गेलेला प्रदेश परत मिळवण्यासाठी तयारी सुरू केली आणि या मोहिमेचे नेतृत्व सोपवले गेले — लचित बरफुकन यांच्याकडे.

लचित बरफुकन यांचे नेतृत्व आणि संघटन कौशल्य

लचित बरफुकन हे केवळ एक सैनिक नव्हते, तर ते एक उत्तम रणनीतीकार होते. त्यांनी सैन्याची पुनर्रचना केली. आसामच्या भौगोलिक परिस्थितीचा (डोंगर, नद्या आणि घनदाट जंगले) विचार करून त्यांनी पायदळ आणि नौदलाला विशेष प्रशिक्षण दिले.

त्यांच्या शिस्तीचा एक प्रसिद्ध किस्सा सांगितला जातो: गुवाहाटीच्या रक्षणासाठी तटबंदी (मोमई-कटा गढ) बांधण्याचे काम सुरू असताना, त्यांचे सख्खे काका कामात हलगर्जीपणा करताना आढळले. लचित यांनी "माझ्या काकांपेक्षा माझा देश मोठा आहे" असे म्हणत तिथेच आपल्या काकांचा शिरच्छेद केला. या घटनेमुळे सैन्यात शिस्तीचा असा संदेश गेला की, संपूर्ण तटबंदी एका रात्रीत उभी राहिली.

सराईघाटची लढाई: रणनीती आणि युद्धाचे स्वरूप (१६७१)

मुघलांनी अंबरचा राजा रामसिंह (प्रथम) याच्या नेतृत्वाखाली प्रचंड सैन्य पाठवले. या सैन्यात ३०,००० पायदळ, १५,००० तिरंदाज, १८,००० घोडेस्वार आणि अफाट तोफखाना होता. याउलट अहोमांकडे संख्याबळ कमी होते.

लचित बरफुकन यांना माहित होते की उघड्या मैदानावर मुघलांच्या बलाढ्य घोडदळाशी लढणे आत्मघातकी ठरेल. म्हणून त्यांनी 'गुरिल्ला वॉरफेअर' (गनिमी कावा) आणि 'जलकुशलता' यांचा वापर करण्याचे ठरवले.

सराईघाटच्या लढाईचे रणकंदन (१६७१)

सराईघाटची लढाई ही जागतिक इतिहासातील अशा दुर्मिळ लढायांपैकी एक आहे, जिथे केवळ जिद्दीच्या जोरावर एका छोट्या सैन्याने बलाढ्य साम्राज्याला पाण्यात बुडवले.

• रणभूमीची निवड: लचित बरफुकन यांनी अत्यंत चाणाक्षपणे ब्रह्मपुत्रा नदीच्या सर्वात अरुंद पट्ट्याची (सराईघाट) निवड केली. येथे नदीची रुंदी कमी असल्यामुळे मुघलांच्या मोठ्या नौका आणि प्रचंड तोफखाना निकामी झाला.
• अहोमांची तटबंदी: लचित यांनी नदीच्या दोन्ही बाजूंना मातीचे आणि बांबूचे मजबूत किल्ले (गढ) उभारले होते. मुघल सेनापती रामसिंह याला जमिनीवरून आक्रमण करणे अशक्य झाल्यामुळे त्याला नाईलाजाने नौदलाचा वापर करावा लागला.
• गनिमी कावा आणि रात्रीचे हल्ले: अहोम सैनिक रात्रीच्या वेळी मुघलांच्या छावणीत शिरून त्यांची रसद तोडत असत. लचित यांनी मुघलांना इतके थकवले की प्रत्यक्ष युद्धाआधीच त्यांचे अर्धे मनोबल खचले होते.
• लचित यांची 'मरणोत्तर' जिद्द: युद्धाच्या मुख्य दिवशी लचित प्रचंड आजारी होते, त्यांना चालणेही कठीण होते. मुघलांचा दबाव वाढताच अहोम सैन्य मागे फिरू लागले. हे पाहून लचित यांनी स्वतःला एका नौकेत बांधून घेतले आणि ओरडले, "माझ्या देशाला संकटात सोडून मी मरू इच्छित नाही, ज्याला पळून जायचे आहे त्याने खुशाल जावे!"
• नौदलाचा वापर: अहोमांकडे लहान पण चपळ नौका होत्या, ज्या नदीच्या पात्रात वेगाने फिरू शकत होत्या. याउलट मुघलांची मोठी जहाजे अरुंद पात्रात अडकून पडली.
• विजयाचा थरार: आपल्या सेनापतीला मरणासन्न स्थितीतही वाघासारखे लढताना पाहून अहोम सैन्यात चैतन्य संचारले. त्यांनी मुघलांच्या 'नावारी' (Warships) वर चहुबाजूंनी हल्ला केला. चिखल, पाणी आणि अरुंद पात्रात मुघलांची दैना झाली. रामसिंहला मानहानीकारक पराभव स्वीकारून माघार घ्यावी लागली.

 

लचित बरफुकन यांची युद्धनीती ही केवळ शौर्यावर आधारित नव्हती, तर ती अत्यंत प्रगत मानसशास्त्र, भूगोल आणि गनिमी काव्याचा (Guerrilla Warfare) एक उत्तम नमुना होती.

प्रत्यक्ष रणसंग्राम आणि लचित यांचे शौर्य

युद्धाच्या अंतिम टप्प्यात लचित बरफुकन प्रचंड आजारी पडले होते. त्यांना ताप होता आणि डॉक्टरांनी त्यांना विश्रांतीचा सल्ला दिला होता. मुघल सैन्य शिरकाव करत आहे हे पाहून अहोम सैन्य मागे हटू लागले. ही बातमी ऐकताच लचित उठले आणि आपल्या सात नौकांसह युद्धभूमीवर उतरले. त्यांनी सैनिकांना गर्जना केली:

"तुम्हाला पळून जायचे असेल तर जा, पण मी शेवटपर्यंत लढणार. राजाने मला हा देश वाचवण्याची जबाबदारी दिली आहे, मी ती पार पाडणार!"

आपल्या सेनापतीला मरणासन्न अवस्थेतही लढताना पाहून अहोम सैन्यात ऊर्जेचा संचार झाला. त्यांनी निकराचा हल्ला चढवला. ब्रह्मपुत्रा नदी रक्ताने लाल झाली. मुघलांच्या नौदलाचा चक्काचूर झाला आणि राजा रामसिंहला पराभव स्वीकारून माघार घ्यावी लागली.

युद्ध कौशल्याचे विश्लेषण

लचित बरफुकन यांच्या युद्धशैलीची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये:

गनिमी कावा: शत्रूच्या शक्तीस्थानावर प्रहार करण्याऐवजी त्यांच्या कमकुवत दुव्यावर (उदा. नौदल) हल्ला करणे.

हेरगिरी: मुघलांच्या हालचालींची अचूक माहिती मिळवण्यासाठी त्यांनी सक्षम गुप्तहेर जाळे विणले होते.

साधनसामग्रीचा अभाव असूनही विजय: तोफा आणि आधुनिक शस्त्रास्त्रांनी सज्ज मुघलांना त्यांनी केवळ बांबूचे किल्ले आणि चपळ नौकांच्या जोरावर हरवले.

लोकांचा सहभाग: हे युद्ध केवळ सैनिकांचे नव्हते, तर आसामच्या प्रत्येक नागरिकाचा त्यात सहभाग होता.

निष्कर्ष

लचित बरफुकन यांनी सराईघाटच्या लढाईत मिळवलेला विजय हा केवळ आसामचा विजय नव्हता, तर तो संपूर्ण भारताच्या अस्मितेचा विजय होता. जर त्यांनी मुघलांना तिथे रोखले नसते, तर आज ईशान्य भारताचा सांस्कृतिक आणि राजकीय नकाशा वेगळा असता.

दुर्दैवाने, विजयानंतर काही दिवसातच प्रकृती खालावल्यामुळे या महानायकाचे निधन झाले. आजही एन.डी.ए. (NDA) च्या सर्वोत्कृष्ट कॅडेटला 'लचित बरफुकन सुवर्णपदक' देऊन गौरवले जाते, जे त्यांच्या महानतेचे प्रतीक आहे. लचित बरफुकन हे "पूर्वेकडील छत्रपती शिवाजी महाराज" म्हणून कायम स्मरणात राहतील.

वीर लचित बरफुकन : कविता

ब्रह्मपुत्रेच्या लाटांवरती, ज्याने इतिहास लिहिला, मुघलांच्या त्या दर्पाला, मातीत ज्याने मिळविला.

काका असो वा नातेवाईक, राष्ट्रधर्म ज्याने पाळला, देशासाठी अपुल्या ज्याने, रक्ताचा सडा सांडला.

तप्त शरीरी असूनही तो, रणांगणी जो गर्जला, "शरण जाणार नाही कधी", शब्द हाच तो पुजला.

गनिमी कावा, युद्धनीती अन् शौर्याचा तो महासागर, सराईघाटच्या रणांगणी जो, ठरला शत्रूचा तो काळ.

नमन तुला हे वीर नायका, आसामचा तू प्राण, लचित तुझे हे नाव अखंड, भारताची महान शान!

 

 

Joint Doctrine for Cyberspace Operations (JDCO)

 

represents a landmark evolution in India’s national security architecture. It formalizes the transition of the Indian Armed Forces into a modern, "multi-domain" fighting force.

Here is a detailed summary of the core pillars, strategic shifts, and operational frameworks outlined in the doctrine. Make a power point presentation on this topic

 

1. The Strategic Shift: Cyber as a Global Common

The JDCO fundamentally changes how the Indian military perceives the digital realm. Historically, cyber activities were viewed as "signals" or technical support. The new doctrine establishes:

• Domain Parity: Cyberspace is now officially a fifth dimension of warfare, standing alongside Land, Sea, Air, and Space.
• The "Gray Zone" Reality: It acknowledges that cyber conflict is continuous and often occurs below the threshold of traditional armed conflict, requiring constant vigilance rather than just wartime mobilization.

2. Integrated Command Structure

Central to the doctrine is the concept of Jointness. Instead of the Army, Navy, and Air Force running siloed cyber cells, the JDCO mandates a unified approach:

• The Defence Cyber Agency (DCyA): This body serves as the "nerve center," coordinating efforts across the services to prevent duplication and ensure a synchronized response.
• Cyber Commandos: The doctrine provides the framework for the recruitment and training of specialized "Cyber Commandos." These are elite personnel drawn from the military and potentially lateral entries from the civilian sector, trained in both offensive and defensive digital maneuvers.

3. Core Operational Pillars

The doctrine categorizes cyberspace operations into three distinct functional areas:

Pillar	Focus Area
Defensive Cyber Operations (DCO)	Protecting the "Military Information Environment." This includes securing the Military Grid, weapon systems, and communication links from foreign intrusion.
Offensive Cyber Operations (OCO)	Projects power into adversary networks. This involves degrading, disrupting, or destroying an enemy’s ability to command and control their forces.
Cyber Electronic Warfare (CEW)	The convergence of traditional electronic warfare (jamming/signals) with digital hacking to create a holistic "spectrum superiority."

4. Key Strategic Objectives

• Deterrence through Capability: By publicly acknowledging offensive capabilities, India aims to deter adversaries from targeting its critical infrastructure.
• Inter-Agency Synergy: The JDCO emphasizes that the military does not operate in a vacuum. It outlines protocols for collaborating with civilian agencies like the National Critical Information Infrastructure Protection Centre (NCIIPC) and CERT-In.
• Legal and Ethical Framework: It establishes the "Rules of Engagement" (RoE) for digital conflict, ensuring that operations remain compliant with international law and national sovereignty principles.

5. Implementation: The 2025 Vision

By 2025, the doctrine moves from theory to "full operationalization." This includes:

• Joint Training Exercises: Conducting regular "Cyber Wargames" to test the resilience of Indian networks.
• Indigenous Tech Stack: A heavy emphasis on reducing reliance on foreign hardware and software to eliminate "backdoor" vulnerabilities.
• Rapid Response Teams: Deploying mobile cyber units that can support kinetic operations (e.g., a tank division) in real-time by neutralizing enemy sensors or drones.

Key Takeaway: The JDCO is not just a technical manual; it is a cultural shift. It prepares the Indian soldier to fight in a world where a line of code can be just as impactful as a cruise missile.

The Joint Doctrine for Cyberspace Operations (JDCO) adopts a "Middle Path" strategy that differs significantly from the approaches of the United States and China.

The Joint Doctrine for Cyberspace Operations (JDCO) places India in a league with the world’s most advanced digital militaries, but it adopts a "Middle Path" strategy that differs significantly from the approaches of the United States and China.

While the US focuses on Global Vigilance and China on Total Information Superiority, India’s doctrine is characterized by Strategic Defensive-Offense—deterring regional adversaries while aggressively modernizing a fragmented domestic architecture.

 

1. India vs. The United States: "Defend Forward" vs. "Integrated Defense"

The US approach is governed by the principle of "Persistent Engagement."

Feature	US Strategy (USCYBERCOM)	India's JDCO
Philosophy	Defend Forward: Disrupting threats at their source, often inside foreign networks, before they reach US soil.	Integrated Jointness: Focusing on breaking silos between the Army, Navy, and Air Force to create a unified front.
Legal Framework	Highly defined. Clear distinctions between Title 10 (Military) and Title 50 (Intelligence) operations.	Emerging. The JDCO creates a "common lexicon" to bridge the gap between military action and civilian law.
Global Reach	Global. The US operates as a "cyber policeman" for its allies across the world.	Regional/Theater-focused. India’s primary focus is the immediate neighborhood (specifically the "collusive threat" from China and Pakistan).

2. India vs. China: "Informatized Warfare" vs. "Active Deterrence"

China views cyber not just as a tool of war, but as the central nervous system of all state power.

• Organizational Difference: China previously used the Strategic Support Force (SSF) to fuse cyber, space, and electronic warfare into a single service.¹ India’s JDCO keeps the services distinct but creates a "Joint" command (DCyA) to coordinate them.
• The "Three Warfares": Chinese strategy integrates cyber with Psychological, Media, and Legal warfare.² India’s JDCO is more traditionally "military," focusing on hard targets like command-and-control nodes and critical infrastructure protection.³
• Civil-Military Fusion: China mandates that every private tech company (like Huawei or Tencent) must assist the state. India’s JDCO encourages a "Whole of Nation" approach but relies on voluntary partnerships and "trusted source" procurement rather than state-mandated control.

 

3. Key Differentiators: What Makes India’s JDCO Unique?

A. The "Collusive Threat" Model

Unlike the US, which faces distant threats (Russia, Iran), India’s doctrine is specifically designed for a two-front hybrid war. It anticipates that a land invasion or border skirmish will be preceded by "blackouts" or "signal jamming" triggered by state-sponsored hackers.

B. Transition from "Cyber Support" to "Cyber First"

For decades, India treated cyber as a defensive "support function." The 2024-2025 operationalization marks the first time India has officially documented Offensive Cyber Operations (OCO) as a legitimate tool of statecraft.

C. Focus on "Sovereign Tech"

A major part of the JDCO (unlike the US strategy) is the urgent need for Indigenization. Because India still uses foreign hardware, the doctrine includes a massive push for a "Military-Grade Tech Stack" to ensure that "kill switches" aren't embedded in their own equipment.

Comparison Summary Table

Power	Primary Goal	Command Model	View of Private Sector
United States	Global Superiority	Unified Combatant Command (USCYBERCOM)	Strategic Partners
China	Information Dominance	Information Support Force (Direct PLA control)	State Assets
India	Regional Deterrence	Joint Service Integration (DCyA)	Collaborative Ecosystem

---

 

Indian Army AGNIPATH Recruitment and help the Jobless youth..👍

 

*  Vacancy      : 46,000 Posts
*  Job Role     : Agniveer
*  Qualify        : 8th, 10th, 12th
*  Age             : 17 to  23
*  Salary         : Rs.30,000 - 40,000/-
*  Location     : All Over India
*  Selection    : Physical, Medical
*  Apply Mode: Online

This message is very useful for the job seeker. Kindly share this information with at least one group, Benefits of AGNIPATH

1st Year: Rs.21000 × 12 = Rs. 2,52,000
2nd Year: Rs.23100 × 12 = Rs. 2,77,200
3rd Year: Ra.25580 × 12 = Rs. 3,06,960
4th Year: Rs.28000 × 12 = Rs. 3,36,000
4 Years Total = Rs.11,72,160

Retirement Time after 4th Year: Rs.11,71,000

Grand Total after 4th Year = Rs. 23,43,160

Plus:
1. Excellent Army Training,
2. Food, Clothes, Boarding & Lodging @ Army Regimental Life for 4 years.
3. Disciplined Lifestyle and
4. Matured Mindset.

Job Offers after 4 Years from:

1. Tri-Forces (Army, Navy, Airforce)
2.. CRPF
3. Railway Protection Force
3. GRP
5. CISF
6. BSF
7. Customs & Central Excise
8. Forest Departments
9. ONGC
10. IOCL
11. HPCL
12. Indian Railways
13. State Police
14. Banks
15. Airports
16. Seaports
17. Traffic Police Depts
18. Toll Plazas
19. ATMs
20. NMDC
21. SAIL
22. All Central PSUs
23. All State PSUs.
24. Task Force
25. Corporates like TATAs, Wipros, Mahindras.
26. Private Security Agencies
27. Logistics Companies
28. Cargo Companies
29. Warehousing Cos.
30. Road Transport Corps (RTCs)
31. Private Transport Cos.
32. Airliners (Indigo, SpiceJet, Tata Vistara etc etc)
33. Community Policing.
and Many MORE...

And, youth get excellent training to face rioters/looters/anti-social elements.

So, Dear YOUTH, please urgently learn that AGNIPATH is very important in your life and a Great Gift. No doubt in it.

And, 10% Quota for Agniveers in Coast Guard, Defence, Civilian Posts, and in nearly 100 Defence PSUs & Defence R&D Units viz....
1. Hindustan Aeronautics Ltd (All 38 Divisions/Units of HAL and HAL JV Companies)
2. Bharat Electronics Ltd (all 10 Units)
3. Bharat Dynamics Ltd
4. BEML Ltd.
5. Mishra Dhatu Nigam Limited (MIDHANI)
6. Mazagon Dock Shipbuilders Limited (MDL)
7. Garden Reach Shipbuilders and Engineers Ltd (GRSE)
8. Goa Shipyard Limited (GSL)
9. Hindustan Shipyard Ltd
10. Advanced Weapons & Equipment India Limited
11. Gliders India Ltd
12. Troop Comforts Ltd
13. Armoured Vehicles Nigam Limited (AVNL)
14. Munitions India Limited (MIL)
15. Yantra India Limited (YIL)
16. India Optel Limited (IOL)
17. Defence Research and Development Organisation (DRDO) Labs/Units
18. Advanced Centre for Energetic Materials (ACEM)
19. Advanced Numerical Research & Analysis Group (ANURAG)
20. Advanced Systems Laboratory (ASL)
21. Aerial Delivery Research & Development Establishment (ADRDE)
22.Aeronautical Development Establishment (ADE)
23. Armament Research & Development Establishment (ARDE)
24. Centre for Air Borne System (CABS)
25. Centre for Artificial Intelligence & Robotics (CAIR)
26. Centre for Advanced Systems (CAS)
27. Integration of Strategic Systems
28. Centre for Military Airworthiness & Certification (CEMILAC)
29. Centre for Personnel Talent Management (CEPTAM)
30. Centre for Fire, Explosive & Environment Safety (CFEES)
31. Centre for High Energy Systems and Sciences (CHESS)
32. Centre for Millimeter Wave Semiconductor Devices & Systems (CMSDS)
33. Combat Vehicles Research & Development Establishment (CVRDE)
34. Defence Avionics Research Establishment (DARE)
35. Defence Bio-engineering & Electromedical Laboratory (DEBEL)
36. Defence Electronics Applications Laboratory (DEAL)
37. Defence Scientific Information & Documentation Centre
38. Defence Food Research Laboratory (DFRL)
39. Defence Institute of Bio-Energy Research (DIBER)
40. DRDO Integration Centre (DIC)
41. Integration of Strategic System
42. Defence Institute of High Altitude Research (43. High Altitude Agro-animal Research
44. Defence Institute of Physiology & Allied Science (DIPAS)
45. Defence Institute of Psychological Research (DIPR)
46. November Defence Laboratory (DL)
47. Defence Electronics Research Laboratory (DLRL)
48. Defence Materials & Stores R&D Establishment (DMSRDE)
49. Defence Metallurgical Research Laboratory (DMRL)
50. Defence Research & Development Establishment (DRDE)
51. Defence Research & Development Laboratory (DRDL)
52. Defence Research Laboratory (DRL)
53. Defence Terrain Research Laboratory (DTRL)
54. Gas Turbine Research Establishment (GTRE)
55. High Energy Materials Research Laboratory (HEMRL)
56. Institute of Nuclear Medicine & Allied Sciences (INMAS)
57. Institute of Systems Studies & Analyses (ISSA)
58. Institute of Technology Management (ITM)
59. Instruments Research & Development Establishment (IRDE)
60. Integrated Test Range (ITR)
61. Joint Cypher Bureau (JCB)
62. Laser Science & Technology Centre (LASTEC)
63. Electronics & Radar Development Establishment (LRDE)
64. Military Institute of Training (MILIT)
65. Mobile Systems Complex (MSC)
66. Microwave Tube Research & Development Centre (MTRDC)
67. Naval Materials Research Laboratory (NMRL)
68. Naval Physical & Oceanographic Laboratory (NPOL)
69. Naval Science & Technological Laboratory (NSTL)
70. Proof and Experimental Establishment (PXE)
71. Recruitment and Assessment Center (RAC)
72. Research Centre Imarat (RCI), HYD
73. Research & Development Establishment (Engrs)
74. DRDO Research & Innovation Centre (RIC)
75. Scientific Analysis Group (SAG)
76. Snow and Avalanche Study Establishment (SASE)
77. Snow and Avalanche Complex
78. Solid State Physics Laboratory (SSPL)
79. Terminal Ballistics Research Laboratory (TBRL)
80. Vehicle Research & Development Establishment (VRDE) DIHAR)


CHECK @
https://agneepathscheme.in/

Indian Army- www.joinindianarmy.nic.in
Indian Navy- www.joinindiannavy.gov.in
Indian Air Force- https://agnipathvayu.cdac.in