पुतिन-मोदी भेट: जागतिक राजकारणातील महत्त्वाचे वळण आणि भारत-रशिया संबंधां...

पुतीन-मोदी भेट: जागतिक राजकारणातील महत्त्वाचे वळण आणि भारत-रशिया संबंधांचे भवितव्य

 

---

रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमीर पुतीन हे आज, ४ डिसेंबर रोजी, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या निमंत्रणावरून भारतभेटीवर येत आहेत. आंतरराष्ट्रीय राजकारणातील अनेक महत्त्वाच्या घडामोडींच्या पार्श्वभूमीवर होत असलेल्या या भेटीकडे संपूर्ण जगाचे, विशेषतः पश्चिमी देशांचे, लक्ष लागून राहिले आहे. या भेटीत दोन्ही देशांमध्ये अनेक महत्त्वाचे करार होण्याची अपेक्षा आहे.

🇮🇳-🇷🇺 जुना विश्वासार्ह संबंध

भारत आणि रशिया (पूर्वीचे सोव्हिएत रशिया) यांचे संबंध अनेक दशकांच्या कसोटीवर उतरले आहेत. भारताला अत्याधुनिक शस्त्रास्त्रे विकण्यास अमेरिकेने नकार दिला असतानाही, रशिया नेहमीच भारताच्या बाजूने भक्कमपणे उभा राहिला. भारताच्या परराष्ट्र धोरणात रशिया हा नेहमीच एक विश्वासार्ह भागीदार आणि मित्रत्वाचा आधार राहिला आहे, असे परराष्ट्रमंत्री एस. जयशंकर यांनी अनेकदा स्पष्ट केले आहे.

• अमेरिकेने भारतावर ५० टक्के आयातशुल्क लादून भारताला रशियापासून दूर करण्याचे धोरण अवलंबले असताना, ही भेट अत्यंत महत्त्वाची ठरते.

• फेब्रुवारी २०२२ मध्ये युक्रेनवर आक्रमण केल्यानंतर, पुतीन यांच्याविरुद्ध आंतरराष्ट्रीय न्यायालयाने अटक वॉरंट काढले असतानाही, त्यांची ही भारतभेट पश्चिमी देशांसाठी एक महत्त्वाचा इशारा आहे.

💰 ऊर्जा, व्यापार आणि चलन व्यवहार

या भेटीत खालील आर्थिक आणि व्यापारी मुद्द्यांवर लक्ष केंद्रित होण्याची शक्यता आहे:

• क्रूड तेल खरेदी: रशियाकडून क्रूड तेल खरेदी करण्याच्या भारताच्या निर्णयाकडे अमेरिका आणि जगाचे बारीक लक्ष असेल.

• नैसर्गिक वायू: रशियाकडून नैसर्गिक इंधन वायू भारतात कशाप्रकारे आणता येईल, यावर चर्चा होण्याची शक्यता आहे.

• रुपया-रुबल व्यवहार: गेल्या काही वर्षांत क्रूड तेल खरेदीमुळे रशियाकडे जमा झालेल्या भारतीय चलनाचे (रुपये) विनियोग करण्यासाठी भारताकडून रशियाला निर्यात वाढवण्यासाठी नवीन क्षेत्रांचा अभ्यास केला जाऊ शकतो.

• व्यापार वाढीचे लक्ष्य: सन २०३० पर्यंत भारत आणि रशियामधील व्यापार १०० अब्ज डॉलर्सवर नेण्याचे उद्दिष्ट ठेवले गेले आहे.

⚔️ संरक्षण आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रातील महत्त्वाचे करार

भारत हा रशियन शस्त्रास्त्रांचा मोठा ग्राहक आहे. या भेटीत संरक्षण क्षेत्रात मोठे करार होण्याची शक्यता आहे:

• एस यू-५७ लढाऊ विमान: रशियाचे अतिप्रगत लढाऊ विमान ‘एस यू-५७’ साठी तंत्रज्ञान हस्तांतरण आणि भारतात त्याचे उत्पादन घेण्यासंदर्भात घोषणा होऊ शकते. पूर्वी 'राफेल' (फ्रान्स) कडून तंत्रज्ञान हस्तांतरणास नकार मिळाला होता.

• एस-४०० आणि एस-५००: 'एस-४००' क्षेपणास्त्र प्रणालीच्या भारतातील निर्मितीबाबत आणि 'एस-५००' प्रणालीबद्दल चर्चा होण्याची शक्यता आहे.

• एस यू-७५: एका इंजिनावर चालणारे 'एस यू-७५' हे फायटर एअरक्राफ्ट भारताला ऑफर केले जाण्याची शक्यता आहे.

• जहाजबांधणी तंत्रज्ञान: अंटार्क्टिकासारख्या बर्फाळ प्रदेशात चालणाऱ्या 'आईस ब्रेकर' जहाजबांधणीसाठी उपयुक्त ठरणारे तंत्रज्ञान रशिया भारताला देण्याची घोषणा करू शकतो.

🌍 जागतिक राजकारणावर परिणाम

सध्याच्या जागतिक परिस्थितीत ही भेट अनेक अर्थांनी महत्त्वपूर्ण आहे:

• पश्चिमी देशांना इशारा: अमेरिका आणि युरोपीय देशांकडून रशियाला 'वाळीत' टाकण्याचा प्रयत्न होत असताना, पुतीन यांचे भारतात राजशिष्टाचार पाळून होणारे जोरदार स्वागत पश्चिमी देशांना एक स्पष्ट संकेत देईल.

• ब्रिक्सचे बळकटीकरण: 'क्वाड'चे अस्तित्व निष्क्रिय होत असताना, 'ब्रिक्स' संघटनेच्या बळकटीकरणासाठी या भेटीकडे पाहिले जाऊ शकते. अधिकाधिक देशांची 'ब्रिक्स'मध्ये सामील होण्याची इच्छा पश्चिमी देशांचा जागतिक राजकारणावरील प्रभाव ओसरत असल्याचे दर्शवते.

• मोदींचे जागतिक नेतृत्व: पंतप्रधान नरेंद्र मोदी हे एकमेव असे जागतिक नेते आहेत, ज्यांची स्वीकारार्हता सर्वाधिक आहे. ते एकाच वेळी युक्रेनचे झेलेन्सकी, रशियाचे पुतीन, अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प आणि चीनचे शी जिनपिंग यांनाही भेटू शकतात, असे मत अमेरिकेतील काही पत्रकारांनी व्यक्त केले आहे.

🇺🇸 युक्रेन युद्धाचा संदर्भ

या भेटीचा संबंध अमेरिकेचे माजी राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या युक्रेन युद्ध थांबवण्याच्या प्रयत्नांशी देखील जोडला जात आहे. ट्रम्प हे अमेरिकेला या युद्धातून दूर नेऊ इच्छितात आणि युक्रेनला '२८ कलमी प्रोग्राम' स्वीकारण्यासाठी दबाव आणत आहेत. या अटींमध्ये रशियाने जिंकलेला युक्रेनमधील भूभाग रशियाकडेच राहील, ही प्रमुख अट आहे.

---

पुतीन हे भारतीय संसदेच्या दोन्ही सभागृहांच्या एकत्र अधिवेशनाला संबोधित करण्याची शक्यता आहे. राष्ट्रपती भवनात राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांच्यातर्फे पुतीन यांना शाही मानपान भोजन देण्यात येणार आहे. या भेटीची वेळ आणि त्याचे अनेक आंतरराष्ट्रीय आयाम पाहता, पुढील काही दिवसांत भारत आणि रशियाकडून होणाऱ्या प्रत्येक घोषणेकडे जगाचे लक्ष असेल, हे निश्चित.